Author :
Abstract
Peygamberin vefatından sonra halifeler döneminde yapılan fetihlerle oluşan düşünce dünyasındaki gelişmeler, bazı tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Başta kader konusu olmak üzere Allah’ın sıfatları ve insanın özgürlüğü gibi meseleler tartışılmaya başlanmıştı. Bunun neticesinde hicri I ve II. asırlarda bir takım oluşumlar sahneye çıkmaya başladı. Böyle bir ortam, doğru bir inanç sisteminin ortaya konulmasını gerektirdi. Böylece akâid türü metinler yazılmaya başlandı. Genelde Hanefî-Matürîdî geleneğinde akâid türü eserlerin yazılması Ebû Hanife (ö. 150/767)’nin el-Fıkhü’l-ekber’i ile başlatılır. Daha sonraları Tahavî (ö. 321/933)’nin Akîdetü’t-Tahâvî’si, Semerkandî (ö. 342/952)’nin es-Sevâdü’l-a’zam’ı, Ebü’l-Leys es-Semerkandî (ö. 373/983)’nin el-Akîde’si ve Ömer en-Nesefî (ö. 537/1142)’nin Akâidü’n-Nesefî’si ile devam etmiştir. Çalışmamızda Matürîdî ekolünde akâid metni yazma geleneğinin nasıl oluştuğunu ve yazılan metinlerin belli başlılarını bir arada tanıtmaya çalışacağız. Bu çalışmada şerh, haşiye ve tercümelerden ziyade metinlerin bizzat kendilerini incelemeyi hedeflemekteyiz.
Keywords
Abstract
During the period of the caliphs after the death of the Prophet, developments in the world of thought, which appeared with the conquests, brought with them some debates. Topics such as the attributes of God and the freedom of man had begun to be debated. As a result of this in the first and second centuries of the Hijri calender, a number of institutions began to appear on the scene. Thus did it become necessary that texts of religious doctrines be written. In the tradition of Hanefi-Maturidi, the writing of doctrinal texts was started by the Fıkhu'l-Akbar of Abu Hanifa (d. 150/767). Later Tahawi's (d. 321/933) Akîdetü't-Tahâvî, Samarkandi (d. 342/952)’s As-Sevâd al-Azam, Abu Leys as-Samarkandi’s (d. 373/983) Al-Akida and Nasafi’s (d. 537/1142) Akaidu’n-Nasafi continued to follow. In our work, we will try to show how the tradition of writing texts in Maturidi's school was created and try to present these points.
Keywords
- Abdülhamid, İrfan. İslam’da İtikadi Mezhepler ve Akâid Esasları. Trc. M. Saim Yeprem. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
- Ak, Ahmet. Büyük Türk Âlimi Maturîdî ve Maturîdîlik. İstanbul: Bayrak Matbaa, 2008.
- Akçay, Ali İhsan. Türk Edebiyatında Manzûm Akâidnâmeler: İnceleme Metin. Doktora tezi, Uludağ Üniversitesi, 2011.
- Akhisarlı, Musâlizâde Muhammed Said. Cevâhiru’l-Akâid (Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Kaside-i İ’tikadiyye’sinin Şerhi). sad. Hüseyin Elmalı. İzmir: Erzurum Kültür ve Dayanışma Vakfı Yayınları, 1998.
- Akın, Murat. “Hakîm es-Semerkandî’nin “es-Sevâdü’l-A‘zam” İsimli Eseri Bağlamında Mâtüridî Akâid Eserlerinde Fıkhî Konulara Yer Verilmesinin Muhtemel Nedenleri”. ILTED 47 (2017): 103-118.
- Alper, Hülya. Bir Kelâm Problemi Olarak İmanın Psikolojik Yapısı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002.
- Altuğ, H. M. Nuri. Akâid-i İslamiye. İstanbul: Doyuran Matbaa, 1974.
- Arslan, Amet Turan. “Vasiyetnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 556-558. İstan- bul: TDV Yayınları, 2012.
- Aruçi, Muhammed. “es-Sevâdü’l-azâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 578-579. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
- Aruçi, Muhammed. “Hasan Kâfî Akhisârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 326-329. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
- Aydın, Ömer. Türk Kelâm Bilginleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
- Aydın, Ömer. İslam İnanç Esasları. İstanbul: İşaret Yayınları, 2015.
- Aytekin, Arif. Ehl-i sünnet İnanç Esasları; Tahâvî ve Risâlesi. İstanbul: Seha Neşriyat, 1985.
- Alamaireh, Samer. Hasan Kâfî Akhisarî el-Bosnevî’nin “Ravzâtu’l-Cennât fî Usûli’l-itikâdât” Adlı Eseri (Tahkik ve Tahlil). Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2014.
- Bağdadî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tahir b. Muhammed. el-Fark beyne’l-fırak. Beyrut-Lübnan: Dârü İbn Hazm, 1462/2005.
- Bağdadî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tahir b. Muhammed. Mezhepler Arasındaki Farklar (el-Fark beyne’l-fırak). Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: TDV. Yayınları, 2005.
- Bayer, Rıdvan. “Hasan Kâfi Akhisarî’nin Hayatı ve Siyasetname Alanı İle İlgili “Usûlü’l-Hikem Fî Nizâmi’l-Alem” Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme”. Hikmet Yurdu Dergisi 4/8 (Temmuz-Aralık 2011): 131-145.
- Bedir, Murteza. “Nesefî, Ebü’l-Berekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 567-568. İs- tanbul: TDV Yayınları, 2006.
- Brockelmann, C. Geschichte der Arabischen Litteratur. GAL, I-II, Leiden: 1943-1949.
- Bilmen, Ömer Nasuhi. Muvazzah İlmi Kelâm. İstanbul: Ergin Kitabevi Yayınları, 1959.
- Bilmen, Ömer Nasuhi. Mülahhas İlm-i Tevhid (Özetlenmiş Tevhid İlmi). sad. Mehmet Talu. İstanbul: Kitaş Yayınları, 2005.
- Bilmen, Ömer Nasuhi. İslâm Akâidi. Sad. Salih Sabri Yavuz. İstanbul: Semerkant Yayınları, 2015.
- Bilmen, Ahmet Selim. Ömer Nasuhi Bilmen Hayatı, Eserleri, Anılar, İstanbul: Bilmen Basımevi, 1975.
- Birgivî, Mehmet Efendi. “Ravzatü’l-Cennât,”Akâid Risâleleri. Haz. Ali Nar. İstanbul: Beyan Yayın- ları, 1998.
- Bozkurt, Mustafa. “Selefî Anlayıştan Ehl-i Sünnet Kelâmına Geçişte İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe”. Devirleri Aydınlatan Meş’ale: İmâm-ı A’zam Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı (Eskişehir, 28-30 Nisan 2015, 2015). Haz. Ahmet Kartal-Hilmi Özden. 213-218. Eskişehir: Osman Gazi Ünv. 2015.
- Bulut, Mehmet. Delilleriyle İslam Akâidi/İslam İnanç Esasları. İstanbul: Erkam Yayınları, 2010.
- Çelebi, İlyas. “Kemalpaşazâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 242-244. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
- Çelebi, İlyas. “Akidenin Kelamlaşması ve Kelamın Akideleşmesi Süreci Üzerine”. Kelam Araştır- maları Dergisi 2/1 (2015): 23-26.
- Demirci, Osman. “Medrese Geleneğinde Akâid ve Kelâm İlmi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 11/1 (2013): 253-270.
- Deniz, Rasim. "İshâk Bin Hasan Tokadî". Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (Tem- muz 1987): 603–612.
- Ebû Hanîfe. “el-Fıkhü’l-ekber,” İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. Trc. Mustafa Öz. İstanbul: İFAV Yayın- ları, 2015.
- Ebû Hanîfe. “er-Risâle,” İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. Trc. Mustafa Öz. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
- Ekşioğlu, Serap. Kadı Hüseyin Ispartavî Manzûme-İ Akâid (Tenkitli Metin-Dil İncelemesi-Gramatikal Dizin). Yüksek Lisans tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2012.
- Erzurumlu, İbrahim Hakkı. Akâid-i İslamiyye. şrh. Ahmet Efe. İstanbul: Semerkant Yayınları, 2015.
- Erzurumlu, İbrahim Hakkı. İbrahim Hakkı-Musâlizâde Muhammed Said. Cevahiru’l-Akâid/Kaside- i İ’tikadiyye Şerhi. der. Muhammed Yetim. İstanbul: Sultantepe Yayınları, 2012.
- Esen, Muammer. Temel İnanç Esasları. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2006.
- Filibeli, Şehbenderzâde Ahmed Hilmi. İslam İnanç Esasları (Üss-i İslam). sad. Adnan Bülent Baloğ- lu-Halife Keskin. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
- Goldziher, Ignaz. İslâmda Fıkıh ve Akâid (Le Dogme et la loi de l’islam). Trc. İlhan Başgöz. Ankara: Ardıç Yayınları, 2004.
- Gölcük, Şerafeddin-Süleyman Toprak. Kelâm. Konya: Tekin Kitabevi, 1998.
- Gölcük, Şerafeddin. İslam Akâidi. Konya: Esra Yayınları, 1994.
- Gölcük, Şerafeddin-Adil Bebek, “Fıkhü’l-ekber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 544- 547. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
- Görelevî, İbrahim Hilmi b. Hüseyin. es-Sevâdü’l-a’zam Şerhi Selâmü’l-Ahkam. Trc. Ömer Atmaca. İstanbul: Yasin Yayınları, 2010.
- Gümüşhanevi, Ahmed Ziyaüddin. Ehl-i Sünnet İ’tikadı. Trc. Abdülkadir Kabakçı-Fuad Günel. İstanbul: Bedir Yayınları, 1992.
- Harman, Vezir. “Psiko-Sosyal Kelam – İman Kavramı Bağlamında Duygu, Düşünce, Davranış Etkileşimi”. Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/2, (2015), 39-42.
- İzgi, Cevat. Osmanlı Medreselerinde İlim II. İstanbul: İz Yayınları, 1997.
- İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
- Kadızâde, Ahmed b. Mehmed Emin. Büyük Amentü şerhi (Feraidü’l-fevâid fî beyâni’l-akâid). Haz. A. Fârûk Meyân. İstanbul: Berkât Yayınları, 1980.
- Kalaycı, Mehmet. “Ebü’l-Muîn en-Nesefî, Mâtüridi Akâidi (Bahrü’l-Kelâm Tercümesi), Notlarla Ter- cüme Eden: Biçer, Ramazan, İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2010”. AÜİFD, 55/1, (2014), 171-186.
- Karadaş, Cağfer. Ususu’l-Akîdeti’l-İslamiyye. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
- Karadaş, Cağfer. Ehl-i Sünnet Akâidi. İstanbul: Seha Nşr. 1991.
- Kazancı, Ahmet Lütfi. İslam Akâidi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
- Kılavuz, Ahmet Saim. Anahatlarıyla İslam Akâidi ve Kelâma Giriş. İstanbul: Ensar Nşr. 1993.
- Kılavuz, Ahmet Saim. 99 Soruda İslam Akâidi. İstanbul: Çelik Yayınları, 2001.
- Kısakürek, Necip Fazıl. İman ve İslam Atlası. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları, 1985.
- Kotku, Mehmet Zahit. Ehl-i Sünnet Akâidi (Dersler). İstanbul: Seha Nşr. 1401/1980.
- Manastırlı, İsmail Hakkı. Telhîsü’l-Kelâm fi berâhin-i akâid’il-İslâm. Nşr. Arif Kübraoğlu. İstanbul: Fatih Gençlik Vakfı Matbaası, 1989.
- Mavil, Kılıç Aslan. “Bir Hanefî-Mâtürîdî Âlimi Ebü’l-Berekât en-Nesefî”. UÜİFD 22/1 (2013): 57-
- Nesefî, Ebü’l-Muîn. Bahrü’l-kelâm fî akâid-i ehlil İslam. Trc. İsmail Hakkı Uca-Mustafa Akdedeoğul- ları. Konya: Can Kitapevi, 1978.
- Nesefî, Ebü’l-Muîn. Bahrü’l-kelâm. Trc. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2010.
- Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tevhidin Esasları. Trc. Hülya Alper. İstanbul: İz Yayınları, 2007.
- Nesefî, Ebü’l-Berakât Ahmed b. Mahmûd. Umdetü’l-Akâid. Thk. Abdullah Muhammed Abdullah İsmail. Kahire: 1434/2013.
- Nesefî, Ebü’l-Berakât Ahmed b. Mahmûd. İslam İnancının Ana Umdeleri (el-Umde fil-Akâid). Trc. Temel Yeşilyurt. Malatya: Kubbealtı Yayınları, 2000.
- Nu‘mânî, Şibli. İmam Abu Hanifah; Life and Work. Trc. M. Hadi Hussain. New Delhi: 1988.
- Okur, Hüseyin. Delilleriyle İslam Akâidi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2012.
- Özel, Mustafa. “Son Dönem Osmanlı Tefsir Tarihinden Bazı Portreler I”. DÜİFD 15 (2002): 61-96.
- Özen, Şükrü. “IV./X. Yüzyılda Mâverâünnehir’de Ehl-i Sünnet-Mu’tezile Mücadelesi ve Bir Ehl-i Sünnet Beyannamesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 9 (2003): 49-85.
- Özfırat, Bayram. “Tokat’lı İshâk Efendi ve Nazmü’l-Leâlî Adlı Mesnevisi”. Divan Edebiyatı Araştır- maları Dergisi 15 (2015): 315-376.
- Özfırat, Bayram. Tokatlı İshâk Efendi’nin Nazmu’l-Ulum, Nazmu’l-Le’âlî ve Manzume-i Keydâni Adlı Mesnevîleri (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006.
- Pekcan, Ali. İslam Akâid Metinleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
- Râğıb el-İsfehânî, Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. Thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
- Rudolph, Ulrıch. Semerkant’ta Ehl-i Sünnet Kelâmı Mâturîdî. Trc. Özcan Taşçı. İstanbul: Litera Ya- yınları, 2016.
- Semerkandî, Hakîm. es-Sevâdü’l-a’zamTercümesi. Trc. Talha Alp, İstanbul: Yasin Yayınları, 2004.
- Semerkandî, Ebû Muhammed Rüknüddîn Ubeydullah b. Muhammed b. Abdülazîz. el-Akîdetü’r- Rükniyye. Yayına haz., Mustafa Sinanoğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
- Sezgin, Fuat. GAS. Leiden: 1984.
- Sübkî, es-Seyfu’l-Meşhur. Mâtürîdî’nin Akîde Risâlesi ve Şerhi. Thk. ve trc. Mustafa Saim Yeprem. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
- Şentürk, Lütfi. İslam İnanç Esasları (Akâid). Ankara: TDV Yayınları, 1999.
- Taftazânî, Sa’deddîn Mes’ud b. Ömer b. Abdullâh. Şerhü’l-mekâsıd. Nşr. Abdurrahman Umeyre. Beyrut: 1989.
- Taftazânî, Sa’deddîn Mes’ud b. Ömer b. Abdullâh. Şerhu’l-akâid. Trc. Talha Hakan Alp. İstanbul: Rıhle Kitap, 2011.
- Taftazânî, Sa’deddîn Mes’ud b. Ömer b. Abdullâh. Kelâm İlmi ve İslam Akâidi (Şerhu’l-akâid). Trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1991.
- Tahâvî, Ebû Cafer. Akîdetu’t-Tahaviyye. Beyrut: Dârü’l-Beyrût, 1430/2009.
- Tahâvî, Ebû Cafer. Metnü Akîdeti’t-Tahaviyye beyânü akâidi Ehli’s-sünne ve’l-cema’. Beyrut-Lübnan: Dârü İbn Hazm, 1416/1995.
- Topaloğlu, Bekir-İlyas Çelebi. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
- Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmine Giriş. Ankara: Damla Yayınları, 2014.
- Ülkü, Hayati. İslam Dini Akâidi. İstanbul: Bahar Yayınları, 1969.
- Ünal, Yaşar. “Kelâm-Akâid İlişkisi Üzerine”. Dini Araştırmalar Dergisi 14/40 (Haziran 2012): 156-
- Yavuz, Yusuf Şevki.“Bahrü’l-kelâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 516. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “Akâidü’n-Nesefî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 217-219. İs- tanbul: TDV Yayınları, 1989.
- Yavuz, Ali Fikri. Muhtasar İslam Akâidi. İstanbul: Bedir Yayınları, 1964.
- Yavuz, Ali Fikri. İslam İlmihali. İstanbul: Çile Yayınları, 2007.
- Yavuz, Salih Sabri. “Manastırlı İsmail Hakkı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 563- 564. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
- Yazıcıoğlu, Mustafa Sait. “XV. Ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreselerinde İlm-i Kelâm Öğretimi ve Genel Eğitim İçindeki Yeri”. AÜİFD 4 (1980): 273-283.
- Yazıcıoğlu, Mustafa Sait. “el-Kâsidetü’n-nûniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 571-572. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
- Yazıcıoğlu, Mustafa Sait. “Hızır Bey ve Kasîde-i Nûniye’si”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (1983): 549-588.
- Yörükan, Yusuf Ziya. İslam Akâidine Dair Eski Metinler I. İstanbul: AÜİF Yayınları, 1953.
- Eski Eserler. “Eski Eserler”. Erişim: 11 Ekim 2017. http:// www.eskieserler.com/ Es- ki/Eserler/Yazar/2239/ Mustafa Asim Yoruk.asp?LID= TR &ID=2239.
- Necip Fazıl Kısakürek. “Necep Fazıl Kızakürek”. Erişim 10 Ekim 2017. http: //www.n k.com/nfkforum/index.php? /topic/3648-man-ve-slam-atlas.
