HÜSEYİN EL-BASRÎ’NİN EL-MU’TEMED ADLI ESERİNDE EMRİN HAKİKATİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİNİN DEĞERLENDİRMESİ
Author :
Abstract
Emir bahsi usul-ı fıkhın en önemli bahislerinden biridir. Emir bahsinde genelde emir lafzı ile emir sigası üzerinde tartışmaların yoğunlaştığına şahit olmaktayız. Biz bu araştırmamızda emir lafız ve sigası üzerinde yapılan tartışmalarda, Mu’tezili usulcülerden biri olan Ebul-Hüseyn el-Basrî’nin, mütekellimin mesleği üzere yazılmış en önemli kitaplardan biri kabul edilen zirve usul eseri el-Mu’temed’de meseleyi nasıl ele aldığını tespit etmeyi amaçlamaktayız. Araştırmamızda önce Basrî’nin emir anlayışını ortaya koyacak ardından da emrin hakikati konusundaki görüşlerini vereceğiz.
Keywords
Abstract
Subject of ordear is an important part of islamic law methodology. We usually had seen in the subject of order some discussion about Word of order and this words’ meaning. In this article we try to find in the discussion about words of order and this words’ meaning Abu al-Husayn al- Basri’s opinions in his book al Mu’tamad. In our studies we put forth Basri’s oininion about order and after we offer his opinion about meanings of order.
Keywords
- Abdulkadir er-Râzî, Muhammet b. Ebibekr, Muhtâru’s-Sıhâh, Mektebetü’l-Lübnan, Lübnan 1986.
- Abdullah Kahraman, “Mu’tezili Usulcü Basrî’ye Göre Bilgi Kaynağı ve Delil Olarak Âhâd Ha- ber”, Marife Dergisi, Kış 2003, sayı 3, ss. 163-184.
- Abdulvahhâb İbrahim Ebu Süleyman, el-Fikru’l-Usûlî, Dâru’ş-Şurûk, Cidde 1983.
- Ahmet Akgündüz, “el-Mu’temed” mad., DİA., 2006, XXXI, 387.
- Ali Duman, İlitam ve İlahiyat Fakülteleri İçin İslam Hukuk Usulü Dersleri, Öncü Yayınları, Ankara, 2014.
- Ayhan Hira, “Klasik Fıkıh Usulü Eserlerinde Tasnif Anlayışı ve Basrî’nin el-Mu’temed ile Gazzâlî’nin el-Mustasfâ Adlı Eserlerinin Tasnif Bakımından Mukayesesi”, Hikmet Yurdu Dergisi, Ocak-Haziran 2014, sayı 13, ss. 77-100.
- Bâcî, Ebu’l-Velîd, İhkâmü’l-Fusûl fî Ahkâmi’l-Usul, I-II, (tah., Abdülmecid Türkî), Dâru’l- Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1995.
- Abdül’azîz el-Buhârî, Alâuddîn Abdülaziz Ahmed,Keşfü’l-Esrâr ‘an Usuli Fahrilislâm el- Pez- devî, I-IV, (tah.: Abdullah Mahmur Ömer), Dâru’l-Kutibi’l-İlmi, by. 1998.
- Cassâs, Ahmed b. Ali er-Râzî, el-Fusûl fi’l-Usûl, I-IV, Mektebetü’l-İrşâd, İstanbul 1994.
- Basrî, Muhammed b. Ali b. et-Tayyeb, Kitâbü’l- el-Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh, I-II, (tah.: Mu- hammed Hamidullah), el-Ma’hedi’l-Fransî, Dmeşk 1964.
- Feyyûmî, Ahmet b. Muhammet b. Ali, el-Mısbâhu’l-Münîr, Mektebetü Lübnan, Lübnan 1987.
- Fiyruzâbâdî, Mecududîn Muhammet b. Yakup b. Muhammet b. İbrahim eş-Şîyrâzî, el-Kâmûsu’l- Muhît,(tah.: Enes Muhammet eş-Şâmî ve Zekeriya Cabir Ahmet ), Dâru’l-Hadîs, Kahire, 2008.
- Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ min ‘İlmi’l-Usûl, IV, (tah.: Hamze b. Zehîr Hâfız), Medine 1993.
- H. Yunus Apaydın, “İrâde” mad., DİA., 2000, XXII, 384,387.
- Hasan Ali Görgülü, “İslâm Hukukçularının Şer’î Emirlerin Delâleti Konusundaki İhtilafları ve Bunun Hüküm İstinbatına Etkisi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005/2, sayı 15, ss. 107,138.
- İbnü’l-Hallikân, Vefeyâtü’l-E’yân ve Enbâü Ebnâi’z-Zemân, I-VIII, (tah.: İhsan Abbâs), Dâru’s- Sâdır, Beyrut,1972.
- İlyas Çelebi, “Mu’tezile” mad., DİA., 2006, XXXI, 391,401.
- Kadı Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmet,el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhît ve’l-Adl, IV,XX, (neşir: Muhammet Ali Beydûnî) Dâru’l-Kütibi’l-İlmiye, Beyrut, a.e.: Macit, Yüksel, Mutezile’de Hukuk Felsefesi (el-Muğnî’nin XVII. cildinin tercümesi), İnsan Yayınları, İstanbul 2003.
- Kefevî, Ebu’l-Bekâ Eyyüp b. Musa el-Huseynî, el-Külliyyât, (tah., Adnan Derviş, Muhammed el- Mısrî), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1997.
- el-Kütübü’s-Sitte ve Şerhuhâ, IXXIII, (tah., heyet), Çağrı Yayınları 1992.
- Metin Yurdagül-Tahsin Güngör, “Kâdî Abdülcebbâr” mad., DİA, İstanbul 2001, XXIV, 103,111.
- Molla Fenârî, Şemsüddîn Muhammed b. Hamze b. Muhammed, Fusûlü’l-Bedâi’ fî Usûli’ş- Şerâi’, I-II, (tah.: Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmâil), Dârul’-Kutibi’l-İlmiye, Beyrut, 2006.
- Muhammed Hamidullah, “Mu’tezile Fıkıh Usûlü ve el-Basrî’nin ‘el-Mu’temed’ Adlı Eseri”, (çev.: Ömer Aslan), Bilimname Dergisi, sayı 3, ss. 81-105, 2004. Salim Öğüt, “Emir” mad., DİA, İstanbul 1995, XI, 119,121.
- Saîd Murâd, “İbn Metteveyh” mad., DİA, İstanbul 1999, XX, 193,194.
- Sem’ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansur b. Mansur b. Abdücebbâr, Kavâtı’u’l-Edille fî Usuli’l-Fıkh, I- IV, (tah.: Abdullah b. Hâfız b. Ahmed el-Hakemi), Mektebetü’t-Tevbe, by. 1998.
- Serahsî, Ebubekir Muhammed b. Ahmed Ebî Sehl, Usulü’s-Serahsî, I-II, (tah.: Ebu’l-Vefâ el- Afğânî), Dâru’l-Kutibi’l-İlmiye, Beyrut 1993.
- Sübkî, Tacuddîn Abdülvahâb b. Ali, Cem’u’l-Cevâmi’, Daru’l-Kutibi’l-İlmiye, Beyrut, 2003.
- Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, İrşâdü’l-Fuhûl ilâ Tahkîki’l-Hakkı min İlmi’l-Usûl, I-III, (tah., heyet), Mektebetü Nizâri’l-Bâz, Riyad 1997.
- Üsmendî, Muhammed b. Abdilhamîd, Bezlü’n-Nazar fi’l-Usûl, (tah.: Muhammed Zeki Abdul- ber), Dâru’t-Turâs, Kahire 1992.
- Yunus Şevki Yavuz, “Ebû Reşîd en-Nîsâbûrî” mad., DİA, İstanbul 1994, X, 212,213.
- Yüksel Macit, “Mu’tezile’nin Fıkıh Usulündeki Yeri ve Etkisi”, Marife Dergisi, Kış 2003, sayı 3, ss. 73-82.
- Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Muhammed b. Ömer b. Muhammed, Tefsîru’l-Keşşâf ‘an Hakâiki’l-Ğıvâmizi’t-Te’vîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, I-IV, (tah., Muhammed Abdüsselâm Şâhîn), Dâru’l-Kutibi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2003.
