Author:
Abstract
Yüksek düzeyde eğitim-öğretimin yapıldığı başlıca mekânlar olarak medreselerin ortaya çıkışı, kurulduğu coğrafyaya göre farklı zaman dilimlerinde gerçekleşmiştir. Medreseler X-XI. yüzyıldan itibaren Horasan ve Mâverâünnehir bölgelerinde kurulup gelişmeye başlamış, bu bölgelerden Batı’ya doğru ise tedrici bir gelişim seyri göstermiştir. Bu bakımdan medrese kurumunun hem geç bir tarihte ortaya çıktığı hem de Doğu’ya nazaran az sayıda olduğu coğrafyalardan biri Endülüs’tür. Bizim bu çalışmadaki amacımız, medrese kurumunun Endülüs’te ortaya çıkış zamanını tespit etmeye çalışmak ve eğitimin hangi kurumlarda icra edildiğini ortaya koymaktır. Dolayısıyla tarihî kaynaklardan hareket edildiğinden çalışmada belgelere ve dokümanlara dayalı veri toplama ve içerik analizini esas alan nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Bu bağlamda veriler toplanırken öncelikle temel kaynaklara (tabakât ve terâcim) müracaat edilmeye çalışılmış, yorum ve çıkarımlarda bulunurken farklı araştırmalardan da istifade edilmiştir. Endülüs’te medresenin ilk olarak ne zaman kurulduğuyla ilgili farklı düşünceler öne sürülmüşse de bunun geç bir dönemde (XIII-XIV. yüzyıl) gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Mâlikî vakıf hukukunun etkisi, ilim yolculukları (rihleler), coğrafyanın maruz kaldığı savaşlar, coğrafik ve kronolojik faktörler, iç karışıklıklar ve siyasî istikrarsızlıklar medresenin Endülüs’te tam anlamıyla kurumsallaşamamasının sebepleri olarak zikredilebilir. Bu nedenle medreselerden ziyade evler, mektebler (küttâb, mekâtib), mescitler ve mescidü’l-câmi‘/câmiler eğitim-öğretimin icra edildiği başlıca mekânlar olmuştur.
Keywords
Abstract
The emergence of madrasas, as the main places where high-level education and training is carried out, took place in different time periods according to the geography in which they were established. Madrasahs were established and started to develop in the regions of Khorasan and Transoxiana from the 10-11th century, and from these regions to the West, they showed a gradual development course. In this respect, Andalusia is one of the geographies where the madrasa institution emerged at a late date and where it is few in number compared to the East. Our aim in this study is to try to determine the time of the emergence of the madrasa institution in Andalusia and to reveal in which institutions the education was carried out. Therefore, since historical sources are used, qualitative research method based on data collection and content analysis based on documents and documents was used in the study. In this context, while collecting the data, it was tried to refer to the obituaries and biography works (tabakāt and terācim), and different researches were also benefited from while making comments and inferences. Although different opinions have been put forward about when the madrasah was first established in Andalusia, it is understood that this took place in a late period (XIII-XIV century). The effect of the Mālikî foundation law, scientific journeys (rihla), the wars that the geography was exposed to, geographical and chronological factors, internal turmoil and political instability can be mentioned as the reasons why the madrasa could not be fully institutionalized in Andalusia. For this reason, rather than madrasahs, houses, schools (kuttāb, makātib), masjids and masjid al-cami‘/mosques have been the main places where education is carried out.