Author :
Abstract
Dini inanç, ilahi vahye dayanır. Akıl ise vahiy yoluyla nakledilen bilgiyi anlama ve pratiğe tatbik etme aracıdır. Akla dayalı olarak vahyi anlama ve pratik hayata tatbik etme konusu, farklı düşünce ekolleri ve mezheplerin doğmasına neden olmuştur. Hanefi mezhebinin kurucusu Ebu Hanife, Kur’an ve Sünnette hakkında kesin ve net bir hüküm bulunmayan bir meselede özgün bir karar verme yöntemi geliştirmiştir. “İstihsan” adını verdiği bu yöntemin kullanılabilmesi için, söz konusu mesele hakkında Müslümanların çoğunluğunun ittifakına dayalı bir kararın (icma) da bulunmaması gerekir. Kıyas, hakkında hüküm bulunmayan bir meseleyi, hakkında hüküm bulunan bir meseleye mukayese ederek onu karara bağlamaktır. Fakat Kıyas, soyut çıkarım kurallarına göre çalıştığı için her zaman insanlar lehine “en yüksek iyiyi” içine alan bir karar olmayabilir. Bu nedenle İstihsan, Kıyas yöntemiyle üstesinden gelinemeyen zorluğu gidererek en yüksek iyiyi içine alan bir karar olma iddiasındadır. Dolayısıyla İstihsan ise, akla dayalı çıkarım kurallarının ötesinde kalan “insani durumları” ön plana çıkaran bir “her şey dâhil” yaklaşımıdır. Bu “her şey dâhil” yaklaşımı, bir meseleyi karara bağlarken adalet ve hakkaniyeti en üst düzeyde gözetmek için, dönemin şartlarını, kişinin gelişmişlik seviyesi, toplumun içinde bulunduğu siyasi, sosyal ve ekonomik durumları vs. hesaba katan insan odaklı bir yaklaşımdır. Bu çalışmada, Ebu Hanife’nin “istihsan” adı verilen bu özel sorun çözme yöntemi ele alınacaktır.
Keywords
Abstract
Religious faith is based on divine revelation. Reason is the means to understand and put the knowledge transmitted through revelation into practice. Understanding of the revelation based on reason and applying it to the practical life has led to the emergence of different schools of thought and sects. Abu Hanifa, the founder of the Hanafi school, developed an original decision-making method regarding the matters about which there were no clear provision in the Qur'an and Sunnah. In order to use this method, which is called “Amendment” (istihsan), there should not be a consensus decision (İcma) previously taken by the majority of Muslims. Comparison is a method of reaching a conclusion by comparing a matter which has no previous judgment on it to a matter which has a previous judgement on it. But while Comparision works according to the rules of abstract inference, it may not always be a decision that embraces the highest good in favor of people. For this reason, Amendment (istihsan) method claims to be a final decision-making process that includes the highest good by eliminating the difficulty which cannot be overcome by the Comparative method. Hence, Amendment method is an all-inclusive approach that emphasizes “humane situations” that lie beyond the rules of inference. This “all-inclusive” approach takes the conditions of time, the subjective situation of the individual, the social, political and economic situations in which the society is involved into account while deciding on a matter. This is because it is a peopleoriented approach that aims to maximize justice and equity while deciding on a matter. In this study, this special problem-solving method of Abu Hanifa will be discussed.
Keywords
- Aliyyü’l-Kari, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed. Fıkh-ı Ekber Şerhi. Trc. Yunus Vehbi Yavuz. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1979.
- Altıntaş, Ramazan. “Ebû Hanîfe’nin (ö. 150/767) Akıl-Vahiy Anlayışı”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 2/1 (2004): 3-22.
- Apaydın, H. Yunus. “İstihsan’ın Mahiyeti ve İşlevi”. İslami İlimlerde Metodoloji/Usul Meselesi II. 126-131. İstanbul: Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantıları II, 2009.
- Bağdadi, Hatib Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Tarihu Bağdad (Tarihu Medineti’s-Selâm). Thk. Beşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslami, 2001.
- Bardakoğlu, Ali. Ebu Hanife. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
- Bardakoğlu, Ali. “Tabiî Hukuk Düşüncesi Açısından İslâm Hukukçularının İstihsan Ve İstislah Görüşü”. Erciyes Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Dergisi. 3 (1986): 111-138.
- Beyâzî. İşârâtü’l-Merâm min ‘Ibârâti’l-İmâm. Kemâlüddîn Ahmed. İstanbul, 1949.
- Buharî, Abdülaziz b. Ahmed. Keşfü’l-Esrar an Usûli’l-Pezdevi. Thk. Muhâmmed el-Mu’tasımbillah el-Bağdadi. 2. Bs. Beyrut: Darü’l-kitabi’l-Arabi, 1994.
- Cessas, Ebu Bekr Ahmed b. Ali er-Razi. el-Fusûl fi’l-usûl. Thk. Uceyl Casim en-Neşmi. 2. Bs. Ku- veyt: Vezaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuunü’l-İslamiyye, 1994.
- Duman, Ali. İlitam ve İlahiyat Fakülteleri İçin İslam Hukuk Usulü Dersleri. 2. Bs. Malatya: Protecth Matbaacılık, 2017.
- Ebu Hanife, Numan b. Sabit. “el-Alim ve’l-Müteallim”. İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri. Trc. Mustafa Öz. 6. Bs. İstanbul: İFAV, 2010.
- Ebu Hanife, Numan b. Sabit. “el-Fıkhu’l-Ekber”. İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri. Trc. Mustafa Öz. İs- tanbul: İFAV, 2011.
- Ebu Yusuf, Yakub b. İbrahim. Kitabu’l-Harac. Trc. Ali Özek. İstanbul: Hisar Yayınları, 1973.
- Ebu Zehre, Muhammed. el-Ahvâlüş-Şahsiyye. Kahire, 1957.
- El-İsfehani, Rağıb. Müfredatu Elfazi’l-Kur’an. Ed. Safvan Adnan Davudi. Beyrut, 1997.
- Erkızan, Hatice Nur. “Küreselleşmenin Tarihsel Ve Düşünsel Temelleri Üzerine”. Doğu-Batı Der- gisi 5/8 (2002): 61-76.
- Hallaf, Abdülvahhab. Mesâdirü’t-Teşrîi’l-İslâmî fî mâ lâ Nassa fîhi. Kuveyt, 1970.
- Hocaoğlu, Durmuş. “Türk Müslümanlığı Üzerine Bazı Notlar”. Köprü Dergisi. 66 (1999): 8-23.
- İbn Manzur. Lisanü’l-Arab. Thk. Emin Muhammed Abdülvehhab - ve Muhammed es-Sadık el- Ubeydi. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1997.
- İşcan, Mehmet Zeki. “Taassuba Dayalı Din Anlayışı Karşısında Ebû Hanife Örneği”. EKEV Aka- demi Dergisi. 20 (2004): 59-78.
- Kellenberger, James. Three Models Of Faith, Contemporary Perspectives On Religios Epistemology. Ed. R. Douglas. New York: Oxford University Press, 1992.
- Nasr, Seyyid Hüseyin. İslam’da İdealler Gerçekler. Trc. Ahmet Özel. İstanbul: İnsan Yayınları, 1985.
- Onay, Hamdi. “Küreselleşme Karşısında Kültürel Küreselleşme”. KARADENİZ/ Black Sea Hepho- mope Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 2/7 (2010): 103-122.
- Sargın, İzzet. “KURAV Yayınları, 16-19 Ekim 2003, Mudanya/BURSA”. İmâm-ı Azam Ebû Hanîfe Ve Düşünce Sistemi. Bursa: Kurav Yayınları, 2003.
- Saymeri, Kadı Ebu Abdillah Hüseyn b. Ali es-. Ahbaru Ebi Hanife ve Ashabihi. 2. Bs. Beyrut: Ale- mü’l-Kütüb, 1985.
- Serahsi, Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed. el-Usûl. Thk. Ebu’l-Vefâ el-Efgânî. İstanbul, 1984.
- Smith, Wilfred Cantwell. Faith And Blief. New Jersey: Princetonuniversity Press, 1979.
- Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebu Hanife”. DİA. 10: 131-138. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
- Yörükân, Yusuf Ziya. “İslam Akaid Sisteminde Gelişmeler Ve İmam Âzam Ebû Hanîfe”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi I/2-3 (1952): 3-19.