Osmanlı Devleti'nde Katledilmiş (Maktûl) İlk Şeyhülislam Ahîzade Hüseyin Efendi: Hayatı, Kariyeri, Faaliyetleri Ve Katledilmesi
Author :
Abstract
Diğer Türk-İslam devletlerinde olduğu gibi Osmanlı Devleti'nde de henüz kuruluş aşamasında dini meselelerin çözümü amacıyla müftüler görevlendirilmiş ve zaman içinde başkentteki baş-müftü “şeyhülislam” olarak anılmaya başlanmıştır. Şeyhülislamlık, büyük ölçüde dini normların egemen olduğu Osmanlı devlet ve toplum hayatında gerek dini ve siyasi alanda, gerekse idari alanda çok önemli fonksiyonlar görmüştür. Bu bağlamda da devlet yönetiminin ve sosyal hayatın en dikkat çekici figürü olmuştur. Ancak 17. yüzyıl ile birlikte ilmiye teşkilatındaki bozulmalar şeyhülislamlık kurumunu da olumsuz etkilemiş; şeyhülislamlar, kuruluş misyonlarının dışına çıkarak ve giderek siyasete müdahil bir konum alarak, kurumun yozlaşmasına zemin hazırlamışlardır. Bu durum onların sık sık azledilmelerine ve hatta katledilmelerine sebep olmuştur. İslam Hukuku devlet başkanına ölüm cezasına hükmetmek yetkisini tanımıştır. Osmanlı padişahları ise örfi tasarruflarına dayanarak bu yetkiyi fazlasıyla kullanmışlar ve çoğu zaman da ulemanın fetvasına başvurmuşlardır. Padişahın siyaseten katle dair pekçok sebebi vardır; özellikle siyasal suçlar bunun içerisine girmektedir. Osmanlı devletinin tek ve mutlak hakimi olan padişahın meşruiyetini sorgulamak ya da onu tahttan indirmeye teşebbüs etmek açık bir siyaseten katl sebebidir. Maktûl şeyhülislamların da bu tür bir girişim sonucu katledildikleri görülecektir. Osmanlı devletinde padişahın emriyle katledilmiş üç şeyhülislam vardır. Bunlardan Ahîzade Hüseyin Efendi (ö. 1634) IV. Murad zamanında katledilmiştir. Bu makalede Ahîzade Hüseyin Efendi'nin hayatı, şahsiyeti, kariyeri, siyasi faaliyetleri ve katledilmesi olayı incelenecektir
Keywords
Abstract
As there was in other Turkish-İslamic states for the solution of the religious matters in Ottoman Empire, muftis were employed and gradually the head-mufti who was in the capital city was called as Sheikh al-Islam. The Institutiaon of Sheikh al- Islam has had a very important function for both Ottoman Empire and social life, which are mostly dominated by religious norms; religious and political fields and administrative issues. Also in this context, it has become the most remarkable figure of administration and social life. However, in the 17th century, the detoriation of İlmiye organizatiaon had a negative impact over the ınstitutiaon of Sheikh al-Islam; the Sheikh al-Islams got out of their aim of foundation by intervening in politics, therefore they caused the degeneration of the ınstitution. İslamic Law gave the president the authority to rule the death penalty. The Ottoman sultans used their power highly as based on their savings of customs and applied to the fatwas of the scholars. The sultans had many reasons over the politically slay; this includes especially the political crimes. The attempts of dethrone and to question the legitimacy of the sultan of the Ottoman Empire who is the absolute ruler of the state are the clear causes of 'politically-slay'. It is clear to see that the victim Sheikh al-Islams were killed as a result of such a venture. In the Ottoman Empire, there are three Sheikh al-Islams who were killed with order of the Sultans. Ahizade Hüseyin Efendi was executed in 1634. In this article, the life of Ahîzade Hüseyin Efendi, his personality, his career, his politicaly activities and his murdered were analyzed.
Keywords
- ABDURRAHMAN ABDİ PAŞA (2008), Vekayiname, haz. F. Ç. Derin, Çamlıca yay., İstanbul
- ABOU EL-HAJ, Rıfa’at Ali (2000) Modern Devletin Doğası, çev. Oktay Özel-Canay Şahin, İmge yay., Ankara
- AHMET RASİM (2002) Osmanlı Tarihi, II, haz. Metin Hasırcı, Emre yay., İstanbul
- AKGÜNDÜZ, Murat, (2002) Osmanlı Devleti’nde Şeyhülislamlık , Beyan yay., İstanbul
- AKSUN, Ziya Nur (1994) Osmanlı Tarihi, II, Ötüken yay., İstanbul
- ALİ EMİRİ EFENDİ, (1998) “Meşihat-ı İslamiyye Tarihçesi”, İlmiye Salnamesi: Osmanlı İlmiye Teşkilatı Ve Şeyhülislamlar, haz., Seyit Ali Kahraman vdl., İşaret y., İstanbul
- ALTINAY, Ahmet Refik, (1998) “Osmanlı Şeyhülislamlarının Teracim-i Ahvali”, İlmiye Salna- mesi: Osmanlı İlmiye Teşkilatı Ve Şeyhülislamlar , haz. Seyit Ali Kahraman vdl., İşaret yay., İstanbul
- ALTINAY, Ahmet Refik, (1997) Osmanlı’da Hoca Nüfuzu, Toplumsal Dönüşüm yay., çev. Gü- ven Akçağ, 2. Baskı, İstanbul
- ALTINSU, Abdülkadir, (1972) Osmanlı Şeyhülislamları, Ayyıldız Matbaası, Ankara
- AND, Metin, (1969) “XVI. Yüzyılda Osmanlılarda Cezalar”, Hayat Tarih Mecmuası, C. I, Sayı: 3, İstanbul, ss. 29-33
- ANHEGGER, Robert-İNALCIK, Halil (2000) Kanunname-i Sultani Ber Muceb-i Örfi Osmani, TTK, Ankara
- AŞIKPAŞAOĞLU, (1970) Tarih, Atsız Neşri, Kültür Bakanlığı Devlet Kitapları, Ankara
- AYVANSARAYİ HÜSEYİN EFENDİ (2001) Hadikatü’l- Cevami, Haz. Ahmet Nezih Galitekin, İşaret yay., İstanbul
- BAYSUN, M. Cavid, (1987a) “Murat IV”, İA, VII, MEB yay., İstanbul, ss. 625-647
- BAYSUN, M. Cavid, (2001), “Kösem Sultan”, İA, C.VI, MEB yay., Eskişehir, ss. 915-923
- BİLKAN A. Fuad -ÇETİNDAĞ, Yusuf (2006), Şeyhülislam Şairler, Hece yay., Ankara
- CİN, Halil-AKGÜNDÜZ, Ahmet, (1990) Türk Hukuk Tarihi, C. I, Timaş yay., İstanbul
- DANİŞMEND, İsmail H. (1972) İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. III, Türkiye yay., İstanbul
- DEVELLİOĞLU, Ferit (2003) Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügât, Aydın yay., Ankara
- DURSUN, Davut, (1992) Osmanlı Devleti’nde Siyaset Ve Din , İşaret yay., İstanbul
- EVLİYA ÇELEBİ (2006), Seyahatname, C. I-II, haz. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Yapı Kredi yay., İstanbul
- EYİCE, Semavi (1994) “Şüheda Camii”, C. VII, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı Ve Tarih Vakfı Ortak yay., İstanbul, ss. 188
- EYİCE, Semavi (1993), “Ahi Çelebi Camii”, C. I, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı Ve Tarih Vakfı Ortak yay., İstanbul, ss. 104-5
- GELİBOLULU MUSTAFA ALİ, (1975) Meva’idü’n- Nefais Fi Kava’idi’l- Mecalis, çev. Cemil Yener, Hünkar Kitabevi, İstanbul
- GÖKBİLGİN, M. Tayyib (1993) “Ulema” , İA, XIII, MEB yay., İstanbul
- HAMMER, J. Von, (2010) Devlet-i Osmaniye Tarihi, I-IV, haz. Mümin Çevik, Üçdal yay., İstan- bul
- HAZERFEN HÜSEYİN EFENDİ (1998) Telhisü’l- Beyan Fi Kavanin-i Ali Osman, haz. Sevim İlgürel, TTK yay., Ankara
- ITZKOWİTZ, Norman (2006) Osmanlı İmparatorluğu Ve İslami Gelenek , Babıali yay., İstanbul
- İNALCIK, Halil, (2005) Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ, Yapı Kredi yay., İstanbul
- İPŞİRLİ, Mehmet, (1988) “Ahizade Hüseyin Efendi”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı yay., C. I, İstan- bul, ss. 548-9
- İPŞİRLİ, Mehmet (1999) “Osmanlı Uleması”, Osmanlı, VIII, Yeni Türkiye Yay., Ankara, ss.
- İSAZADE ABDULLAH (1996), Tarih-i İsa-zade, haz. Ziya Yılmazer, İstanbul Fetih Cemiyeti yay., İstanbul
- JORGA, Nicolae, (2009) Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, çev. Nilüfer Epçeli, C. I-V, Yeditepe yay.,
- KANTEMİR, Dimitri(1980), Osmanlı Devleti’nin Yükselişi Ve Çöküşü , III, çev. Özdemir Çobanoğlu, Kültür Bakanlığı yay., Ankara
- KARAHASANOĞLU, Selim, (2005) “Yanlış Zamanda Yanlış Adam: Feyzullah Efendi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 3, S. 5, ss. 843-847
- KARATEPE, Şükrü, (2004) Osmanlı Siyasi Kurumları, İz yay., İstanbul
- KATGI, İsmail, (2011) Osmanlı Devleti’nde Öldürülen Şeyhülislamlar , Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep
- KATGI, İsmail, (2012) “Osmanlı Devleti’nde Ulema Yozlaşmasının Tipik Bir Temsilcisi Olarak Safranbolulu Hüseyin Efendi: Nam-ı Diğer Cinci Hoca”, Hikmet Yurdu, C. 5, Sayı: 10, Temmuz-Aralık-2012/2, ss. 197-235
- KATİP ÇELEBİ, (2007) Fezleke Tarihi Tahlil Ve Metin, I-III, haz. Zeynep Aycibin, MSGSÜ Sos- yal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul
- KATİP ÇELEBİ, (2009) Fezleketü’t- Tevarih: Fezleketü Akvali’l- Ahyar fi ‘İlmi’t-Tarih ve’l- Ahbar, trc. Seyyid Muhammed es-Seyyid, TTK yay., Ankara
- KOÇİ BEY (1997) Risale, haz. Musa Şimşekçakan, Yeni Zamanlar yay., İstanbul
- KRAMERS, J. H., (1993) “Şeyhülislam”, İA, XI , MEB yay., İstanbul
- LYBYER, Albert Howe, (2000) Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Osmanlı İmparatorlu- ğu’nun Yönetimi, çev. Seçkin Cılızoğlu, Sarmal yay., İstanbul
- MEHMET HALİFE, (1976) Tarih-i Gılmani, haz. Kamil Su, Kültür Bakanlığı 1000 Temel Eser,
- MEHMET SÜREYYA, (1996) Sicil-i Osmani, C. II, III, IV, (Haz.) Nuri Akbayar, TVYY-Kültür Bakanlığı Ortak Yayını, İstanbul
- MESERVEY, Sabra Follet, (1966) Feyzullah Efendi: An Ottoman Şeyhülislam , (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Michigan
- MUMCU, Ahmet, (2007) Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl , Phoenix yay., Ankara
- MUSTAFA NURİ PAŞA, (1992) Netayic ü’l- Vukuat, I-II, (C. III-IV-1980) haz. Neşet Çağatay, TTK yay., Ankara
- MÜSTAKİMZADE SÜLEYMAN SAADEDDİN, (1978) Devhat’ül- Meşayih, Çağrı yay., İstanbul
- NA’İMA MUSTAFA EFENDİ (2007), Tarih-i Na’ima (Ravzatü’l- Hüseyn fi- Hulasati Ahbari’l- Hafikayn), C. I-IV, haz. Mehmet İpşirli, TTK yay., Ankara
- NİZAMÜ’L-MÜLK (1990) Siyaset-Name, haz. Mehmet A. Köymen, Kültür Bakanlığı yay., 2. Baskı, İstanbul
- OKUMUŞ, Ejder (2005) Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Din-Devlet İlişkisi, Lotus yay., Ankara
- OLİVİER, (1977) Türkiye Seyehatnamesi: 1790 Yıllarında Türkiye Ve İstanbul , çev. Oğuz Gökmen, Akyıldız Matbaası, Ankara
- ÖZEN, Şükrü (2005), “Osmanlı Döneminde Fetva Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.III, S. 5, ss. 249-378
- ÖZTUNA, Yılmaz (2008) Genç Osman Ve IV. Murad, Babıali Kültür yay., İstanbul
- PAKALIN, Mehmet Zeki, (2004) Osmanlı Tarihi Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü, III, MEB yay.,
- PEÇEVİ İBRAHİM EFENDİ, (1992) Tarih, II, haz. Bekir S. Baykal, Kültür Bakanlığı yay., Ankara
- PEIRCE, Leslie P., (2002) Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğunda Hükümranlık ve Kadınlar, çev. Ayşe Berktay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul
- Resimli-Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, (1960) IV, haz. Mustafa Cezar vdl., Baha Matbaası,
- RİCAUT (1996), Türklerin Siyasi Düsturları, çev. M. Reşat Uzmen, Milliyet yay., İstanbul
- SELANİKİ MUSTAFA EFENDİ (1999) Tarih, I-II, haz. Mehmet İpşirli, TTK yay., Ankara
- SCHACHT, Joseph, (1977) İslam Hukukuna Giriş, çev. Mehmet Dağ-Abdülkadir Şener, A.Ü. İlahiyat Fakültesi yay., Ankara
- SHAW, Stanford, (1982) Osmanlı İmparatorluğu Ve Modern Türkiye, I, E yay., İstanbul
- SOLAKZADE MEHMET HEMDEMİ, (1989) Tarih, II, haz. Vahid Çabuk, Kültür Bakanlığı yay.,
- ŞEMDANİZADE FINDIKLILI SÜLEYMAN, (2009) Şem’danizade Fındıklılı Süleyman Efen- di’nin Mir’üt- Tevarih Adlı Eserinin (180b-345a) Tahlil Ve Tenkidi Metni, haz. Mustafa Öksüz, MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Y. Lisans Tezi, İstanbul
- THEVENOT, Jean, (1978) 1655-1656’ da Türkiye, çev. Nuray Yıldız, Tercüman Gazetesi 1001 Te- mel Eser, İstanbul
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, (1988a) Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, TTK yay., Ankara
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, (2003) Osmanlı Tarihi, I, TTK yay., Ankara
- ÜÇOK, Coşkun-MUMCU Ahmet (1993) Türk Hukuk Tarihi, Savaş yay., İstanbul
- YAKUT, Esra (2005) Şeyhülislâmlık: Yenileşme Döneminde Devlet ve Din , Kitap Yayınevi,
- ZİLFİ, Madeline C., (2008) Dindarlık Siyaseti-Osmanlı Uleması (Klasik Dönem Sonrası), çev. Mehmet F. Özçınar, Birleşik yay., Ankara.
