Ehl-i Sünnet, Şia Ve Vehhabilik Arasındaki İnanç Farklılıklarının Sosyal Barış Açısından Değerlendirilmesi
Author :
Abstract
Ehl-i Sünnet alimleri, imamet meselesini amelî bir konu olarak görmektedirler. Onlara göre imanın gerçekleşmesi için “kalbin tasdiki” yeterli olup, ameldeki bir eksiklikten dolayı iman yok olmaz. Bu sebeple Sünnî ulema, büyük günah işleyen bir Müslüman'ı tekfir etmekten uzak durarak Müslümanlar arasındaki anlaşmazlıkların tehlikeli boyutlara ulaşmasına mani olmuştur. İktidarın imamların hakkı olduğuna inanan ve bunun için asırlarca Mehdi'nin gelmesini bekleyen Şîa, Humeyni ile birlikte İran'da iktidara el koyarak siyasi ve dinî otoriteyi birleştirmiştir. “Velayet-i fakih” şeklinde ifade edilen bu yeni uygulama, İmamiyye Şîa'sının geleneğinde bulunmadığından; Şiîler arasında görüş ayrılıklarına sebep olmuştur. Bu süreçte Şiî ulema kendini siyasi kargaşanın içine çektiğinden politize olup itibar kaybetmiştir. Vehhabîler ise, ıslahatçı bir gaye ile yola çıktıklarını iddia et-tikleri halde çok geçmeden sosyal barışı ve birliği bozmuşlardır. Vehhabîlik, Müslümanlara karşı silaha sarılmayı meşru görerek Haricîliğin yolundan gitmiş ve İslam dünyasında şiddetin beslendiği en önemli kaynak haline gelmiştir. Bidati, oldukça geniş yorumlayan Vehhabîler, dinî olmayan birçok hususu dinden kabul edip, bidat sahibi kabul ettikleri Müslümanları küfür ve şirke nispet ederek onların öldürülmesini meşru görmüşlerdir.
Keywords
Abstract
Basic Belief Differences In Islamic World And Their Effects On Social Peace Ahl as-sunna considered the matter of imama as a matter of practice. Believing that an error or mistake does not harm the belief, they claim that the khalifa can make a mistake and he be tried equally just like his rival. They unanimously accepted that belief is an act of the heart, and it is not demolished because of a deficiency in practice. They also abstain from declaring ahl al-kıbla as disbelievers and have avoided the probable danger because of the discord among Muslims. Considering imama as a divine rank like nubuvvat, the Shiite claimed that the imams are infallible. The Imamiye Shiite, who alienated the administration due to the expectation of Mahdi's honouring the world, gave up that tradition after Humaynî's coming to power. After coming to power in Iran, the Shitic scholars united the divine and political authority. As the Shitic scholars have been discredited in this period because of politicization and as many irregularities have occurred in the application of Valayat-ı fakih theory since Humeyni's death, they have had to adopt some amendments. The Vahhabite, who based their opinions on Ibn Abdul-vahhab's, set out for reformist aims but spoiled the present unity among Muslims. Seizing weapons against Muslims, they followed the Haricite only to become the most popular source supported by violence in Islamic World. They legitimised killing Muslims declaring them disbelievers and polytheists who supported the innovations, for they interpreted bidat (innovations) in the widest frame and considered some subsidiary subjects as basic dogmatic ones declaring the Muslims as ahl al-bida.
Keywords
- Abdulaziz ed-Dihlevî, Tuhfetü-i İsnâ Aşariyye, İstanbul, 1992.
- Abdulkerîm Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihal, nşr. Emîr Ali Mehna-Ali Hasan Fâ‘ur, Bey- rut 1993.
- Ahmet Vehbi Ecer, Tarihte Vehhabi Hareketi ve Etkileri, Ankara 2001.
- Ali Şeriatî, Ali Şîası Safevî Şîası, trc. Feyzullah Artinli, İstanbul 1990.
- Aliyyü’l-kârî, Şerhu-Kitâbi’l-Fıkhı’l-Ekber, Beyrut, 1984.
- Âlûsî, Şihâbüddin Mahmud, Rûhu’l-Maânî, Beyrut 1998.
- Âyetullah Humeynî, İslâm Fıkhında Devlet, trc. Hüseyin Hatemi, İstanbul 1979.
- Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tahir et-Temimî, el-Fark beyne’l-Fırak, Beyrut 1990.
- Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tahir et-Temimî, Usûlü'd-Din, Beyrut, 1981.
- Beyâzîzâde, Ahmed Efendi, İşârâtü’l-Merâm min İbârâti’l-İmâm nşr. Yûsuf Abdürrez- zâk, Kahire 1949.
- Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl, el-Câmi’u's-sahîh, Kahire 1958.
- Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, İstanbul 1994.
- Ebû Bekir İbnü’l-Arabi, el-Avâsım mine’l-Kavâsım, nşr. Mahmud Mehdî el-İstanbûlî, Beyrut 1987.
- Ebû Bekir Muhammed Kelabâzî, et-Taâruf li-Mezheb-i Ehli’t-Tasavvuf, Kahire 1992.
- Ebû Yusr Muhammed Pezdevî, Usûlü’d-Dîn, , nşr. H.P. Lins, Kahire 1963.
- Ebû’l-Hasen el-Eş’arî, Ebû’l-Hasen, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn, nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid, Beyrut 1990.
- Ebû’l-Hasen el-Eş’arî, el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, nşr. Abbas Sabbağ, Beyrut 1994.
- Ebû’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed el- Malâtî, et-Tenbih ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l- Bida, nşr. Zahid el-Kevseri, Mısır 1993.
- Ebü’l-Muîn Meymun b. Muhammed en- Nesefî, Tebsıratu’l-Edille fî Usûli’d-Dîn nşr. Claude Salâme, Dımaşk 1993.
- Ebü’l-Muzaffer el-İsferâyînî, et-Tebsîr fi’d-Dîn, nşr. Kemal Yûsuf el-Hût, Beyrut 1983.
- Erol Güngör, İslâm’ın Bugünkü Meseleleri, İstanbul 1981.
- Fahrüddin er- Râzî, el-Metâlibü’l-Âliye, Beyrut 1987.
- Graham E. Fuller, Siyasal İslâm’ın Geleceği, trc. Mustafa Acar, İstanbul 2005.
- Hasan Gümüşoğlu, İslam Mezhepleri Tarihi, İstanbul 2008.
- Hasan Gümüşoğlu, İslâm’da İmamet ve Hilafet, İstanbul 1999.
- Hasan Onat, Emeviler Devri Şiî Hareketler ve Günümüz Şiîliği, Ankara 1993.
- İbn Haldûn, Abdurrrahman b. Muhammed, Mukaddime, Beyrut, 1992.
- İbn Kesîr, Ebû’l-Feda, İsmâil b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut 1966.
- İbn Kuteybe, el-İmâme ve’s-Siyâse, nşr. Tâha Muhammed ez-Zeynî, Kahire 1967.
- İbnü’l-Esîr, İzzeddîn Ebi’l-Hasen Ali b. Ebi’l-Kasım, el-Kâmil fi’t-Târîh, Beyrut 1989.
- İbnü’n-Nedim, el-Fihrist, nşr. İbrahim Ramazan, Beyrut 1994.
- İlyas Üzüm, Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevîlik, İstanbul, 2007.
- İmam-ı Âzam, el-Fıkhu’l-Ekber, nşr. Mustafa Öz, İstanbul 1992.
- İmam-ı Âzam, Risâle ilâ Osman el-Bettî, nşr. Mustafa Öz, İstanbul 1992.
- İsmail Kara, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi, İstanbul 1987.
- Kâdî Abdülcabbâr, Şerhu'l- Usûli’l-Hamse, Beyrut 2001.
- Kâtip Çelebi, Mizânü’l-Hak fî İhtiyârı’l-Ahak, nşr. O. Şaik Gökyay, İstanbul 1993.
- Kemâleddîin İbnü’l-Hümâm, Müsâyere, İstanbul 1979.
- Mazlum Uyar, İran’da Modernleşme ve Din Adamları, İstanbul 2008.
- Mazlum Uyar, Şiî Ulemânın Otoritesinin Temelleri, İstanbul 2004.
- Mes’ûdî, Ali b. Hüseyn, Mürûcu’z-Zeheb, nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Beyrut 1988.
- Muhammed b. Abdülvehhâb, Kitâbü’t-Tevhid, Suudi Arabistan 1998.
- Muhammed Rıza Muzaffer, Şîa İnançları, trc. Abdülbâki Gölpınarlı, İstanbul 1978.
- Musa K. Yılmaz, “Şîa’da Din ve Devlet İlişkisi ve Velayet-i Fakih”, Din-Devlet İlişkileri Sempozyumu, (3-4 Nisan 1993 Bursa), İstanbul 1996, s. 48.
- Mustafa Ekinci, Anadolu Aleviliği’nin Tarihsel Arka Planı, İstanbul 2002.
- Mustafa Kara, Tekkeler ve Zâviyeler, İstanbul 1990.
- Mustafa Sabri Efendi, Mevkıfü’l-Akl ve’l-İlm ve’l-Âlem, Beyrut 1992.
- Neşet Çağatay, “Vehhâbîlik” mad., İA, İstanbul 1986, XIII, 262-263.
- Olivier Roy, Küreselleşen İslâm, trc. Haldun Bayır, İstanbul 2003.
- Olivier Roy, Siyasal İslâm’ın İflası, trc. Cüneyt Akalın, İstanbul 1994.
- Sa‘du’d-dîn Mes‘ud b. Ömer Teftazânî, Şerhu’l-Makâsıd, Beyrut 1989.
- Saîd Ramazan el-Bûtî, es-Selefiyye, Dımaşk 2006.
- Selçuk Eraydın, Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul 1990.
- Seyyid Hüseyin Nasr, Modern Dünyada Geleneksel İslam, trc. Sara Büyükduru, İstan- bul 2001.
- Seyyid Muhammed Hüseyn et- Tabatabaî, İslâm’da Şîa, trc. Kadir Akaras, İstanbul 1993.
- Süleyman Toprak, Ölümden Sonraki Hayat, Konya 1990.
- Şerif Mardin, Türkiye’de Din ve Siyaset, İstanbul, 1999.
- Şeyh Muhammed el-Hüseyn Kâşifü’l-Gıta, Aslu’ş-Şîa ve Usûluhâ, Beyrut 1990.
- Şeyh Sadûk, Ebû Ca’fer Muhammed b. Ali b. Babeveyh el-Kummî, Şîî-İmamiyyenin İnanç Esasları, trc. E. Ruhi Fığlalı, Ankara 1978.
- Taha Akyol, Osmanlı’da ve İran’da Mezhep ve Devlet, İstanbul 1999.
- Wilfred Cantwell Smith, Islam in Modern History, New York 1957.
